ขี้เหล็ก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia siamea Lamk

ชื่อวงศ์ Leguminosae

ชื่ออื่นๆ ขี้เหล็กบ้าน ( ลำปาง ) ขี้เหล็กใหญ่ ( ภาคกลาง ) ขี้เหล็กหลวง ( ภาคเหนือ ) ขี้เหล็กจิหรี่ ( ภาคใต้ ) ยะหา ( ปัตตานี )

ลักษณะทางพฤกษาศาสตร์

• ขี้เหล้กเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ใบเป็นใบรวม ประกอบด้วยใบย่อยประมาณ 10 คู่ ใบเรียว ปลายใบมนหยักเว้าหาเส้นกลางใบเล็กน้อย โคนใบกลม สีเขียว ใต้ใบซีดกว่าด้านบน และมีขนเล็กน้อย ดอกเป็นช่อสีเหลือง ฝักแบนหนา ขี้เหล็กปลูกไม่ยาก ใช้เมล็ดปลูกได้ทุกภาคของประเทศ

สรรพคุณทางยา ดอกตูมและใบอ่อนของขี้เหล็ก มีรสขม ต้องคั่นน้ำทิ้งหลายๆครั้งก่อน จึงนำมาปรุงเป็นอาหารได้ นิยมใช้ทำแกงกะทิ หรือทานเป็นผักจิ้ม ช่วยระบายท้องได้ดี ทั้งดอกตูมและใบอ่อน มีสารอาหารหลายอย่างคือ มีวิตามินเอ และวิตามินซี ค่อนข้างสูง ในดอกมีมากกว่าในใบ ใบขี้เหล็กบ่มรวมกับผลไม้ ช่วยให้ผลไม้สุกเร็ว

วิธีใช้และการรักษา1 นายสุเมศ หมกทอง ใช้แก่นขี้เหล็กราว 1 กอบ ( ประมาณ 50 กรัม ) หรือทั้งห้า ( ราก ต้น ใบ ดอก ผล ) ประมาณ 4-5 กำมือ ( 20-25 กรัม ) ต้มเอาน้ำดื่มก่อนอาหารหรือก่อนนอน แก้อาการท้องผูก

2 นางจิตรา แสนภัคดี ใช้ใบแห้งหนัก 30 กรัม หรือใช้ใบสดหนัก 50 กรัม ต้มเอาน้ำรับประทานก่อนนอน หรือใช้ใบอ่อนทำเป็นยาดองเหล้า ( ใส่เหล้าขาวพอท่วมยา แช่ไว้ 7 วัน คนทุกวันให้น้ำยาสม่ำเสมอ กรองกากยาออก จะได้น้ำยาดองเหล้า ) ทานครั้งละ 1-2 ช้อนชาก่อนนอน แก้อาการนอนไม่หลับ กังวล เบื่ออาหาร

3 นายแก้ว มีพวกมาก ใช้ใบขี้เหล็ก ( ทั้งใบอ่อนและใบแก่ )4-5 กำมือ ต้มเอาน้ำดื่มก่อนอาหาร หรือเวลามีอาการ แก้อาการท้องผูก

4 พ่อท่านดำ ( พระไพศาลชัยธรรม ) ยาแก้เลือดทำพิษหรือบ้าเพื่อโลหิต และบำรุงโลหิตด้วย ใช้รากขี้เหล็ก รากยอบ้าน รากยอเถื่อน ยาดำ แก่นตำเสา แห้วหมู หญ้าแพรก เอาหนักสิ่งละ 3 บาท จันแดง จันทะนาแปด ชะลูด ฝาง แกแล แสมสาร แสมทะเล ใบมัดกา ใบส้มป่อย ใบส้มเขียว ใบส้มก้ง ฝ้กราชพฤกษ์ ส้มมะขามเปียก หัวขิง หัวไพร หัวทือ ขมิ้นอ้อย ว่านน้ำ ว่านกลีบแรด หัวเปราะ หัวกระชาย เกษรทั้ง 5 ดอกพิกุล ดอกขนนาค ดอกสาระภี ดอกมะลิ ดอกจำปี ดอกจำปา รากบัวหลวง รากบัวนา รากบัวครั่ง เอาหนักสิ่งละ 1 บาท ใบมะนาม 108 ใบ ลูกมะกรูด 4 ลูก เครื่องยาทั้งหมดนี้ เอาใส่หม้อต้มกินหาย

5 นายหนูกลั่น เชาวลิตร ใช้ใบขี้เหล็กขนาดกลางแก่กลางอ่อน ใส่น้ำพอท่วมยา เติมเกลือพอเค็ม ต้มเดือดนาน 10-15 นาที กินนานวันละ 3-4 ครั้งๆ ละ 1 แก้ว เป็นยาขับปัสสาวะ แก้อาการถ่ายปัสสาวะไม่สุด

ผู้ให้ภูมิปัญญา 1 นายสุเมศ หมกทอง บ้านเลขที่ 291/1 หมู่ 8 ตำบลท่าศาลา อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช 80160 ประกอบอาชีพประมง

2 นางจิตรา แสนภัคดี บ้านเลขที่ 46 หมู่ 6 ตำบลท่าขึ้น อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช 80160 ประกอบอาชีพทำสวน

3 นายแก้ว มีพวกมาก บ้านเลขที่ 41/2 หมู่ 4 ตำบลไทยบุรี อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช 80160 ประกอบอาชีพทำสวน

4 พ่อท่านดำ ( พระไพศาลชัยธรรม ) อดีตเจ้าอาวาดวัดท่าสูง หมู่ 3 ตำบลท่าศาลา อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช 80160

5 นายหนูกลั่น เชาวลิตร

ข้อดีของสมุนไพร 1 ดอกตูมและใบอ่อนมีสารอาหารหลายอย่าง คือ มีวิตามินเอ และวิตามินซีสูง

2 ใบขี้เหล็กบมรวมกับผลไม้ ช่วยให้ผลไม้สุกเร็ว

ข้อเสียของสมุนไพร 1 ดอกตูมและใบอ่อน มีรสขม